Thực phẩm chức năng là gì? Có tác dụng gì?

Trong bối cảnh cuộc sống hiện đại với nhiều áp lực và thay đổi thói quen ăn uống, khái niệm thực phẩm chức năng đã trở nên quen thuộc và là một phần không thể thiếu trong chiến lược chăm sóc sức khỏe chủ động của nhiều người. Không chỉ đơn thuần là thực phẩm cung cấp năng lượng hay chất dinh dưỡng cơ bản, thực phẩm chức năng còn được thiết kế để mang lại những lợi ích cụ thể, cải thiện sức khỏe toàn diện và giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh. Vậy cụ thể ra sao, hãy cùng tìm hiểu trong bài viết bên dưới của HHB Group nhé.

1. Thực phẩm chức năng là gì?

Khái niệm về thực phẩm chức năng lần đầu tiên được giới thiệu tại Nhật Bản vào những năm 1980, khi chính phủ nước này bắt đầu phê duyệt các loại thực phẩm được chứng minh khoa học là có lợi ích đặc biệt đối với sức khỏe ngoài giá trị dinh dưỡng cơ bản.

Thực phẩm chức năng là các sản phẩm thực phẩm, dù ở dạng tự nhiên hay đã được chế biến, chứa một hoặc nhiều thành phần có lợi cho sức khỏe đã được chứng minh ngoài ra còn giảm thiểu nguy cơ mắc bệnh mãn tính. Điểm khác biệt cốt lõi là các thành phần này phải vượt ra ngoài chức năng dinh dưỡng truyền thống.

Ví dụ điển hình là yến mạch, một loại ngũ cốc nguyên hạt giàu chất xơ. Chất này không chỉ cung cấp năng lượng mà còn có chức năng đặc biệt là giúp giảm nồng độ chất béo xấu trong máu, tăng cường chức năng miễn dịch và giảm viêm. Tương tự, các loại rau củ quả, vốn giàu các hợp chất chống oxy hóa, cũng được xem là thực phẩm chức năng thông thường do khả năng bảo vệ tế bào khỏi tổn thương gốc tự do và chống lại bệnh tật.

Như vậy, thực phẩm chức năng không phải là thuốc. Chúng là một phần của chế độ ăn uống hàng ngày nhưng nổi bật ở các thành phần sinh học hỗ trợ các chức năng quan trọng của cơ thể như tiêu hóa, miễn dịch, trao đổi chất và thần kinh, từ đó giúp nâng cao sức khỏe một cách toàn diện và bền vững

2. Phân loại thực phẩm chức năng

Để sử dụng thực phẩm chức năng một cách tối ưu, việc nắm rõ cách phân loại thực phẩm chức năng là rất quan trọng. Chúng được chia thành hai nhóm chính dựa trên nguồn gốc và quá trình chế biến: Thực phẩm chức năng thông thường và Thực phẩm chức năng tăng cường.

2.1. Thực phẩm chức năng thông thường

Đây là những loại thực phẩm ở dạng tự nhiên, cung cấp các thành phần vốn có lợi cho sức khỏe mà không cần qua bất kỳ sự can thiệp bổ sung nào. Các thành phần này bao gồm vitamin, khoáng chất, chất chống oxy hóa, chất xơ và chất béo có lợi cho tim.

• Trái cây và rau quả: Chứa nhiều khoáng chất và các hợp chất chống oxy hóa khác. Ví dụ: quả mọng, cam, táo, bông cải xanh, cải xoăn.
• Các loại hạt: Cung cấp chất béo không bão hòa đơn và đa, đặc biệt là Omega-3, cùng với vitamin E và chất xơ. Ví dụ: hạnh nhân, hạt chia, hạt lanh.
• Ngũ cốc nguyên hạt: Giàu chất xơ hòa tan và không hòa tan, đặc biệt là yến mạch, lúa mạch.
• Hải sản: Cá hồi, cá mòi, cá thu là nguồn cung cấp axit béo Omega-3 dồi dào, rất quan trọng cho sức khỏe tim mạch và não bộ.
• Thực phẩm lên men: Chứa men vi sinh có lợi cho hệ tiêu hóa và miễn dịch. Ví dụ: kim chi, dưa cải bắp, sữa chua.

2.2. Thực phẩm chức năng tăng cường

Loại này là sản phẩm đã được chế biến, trong đó các thành phần có lợi cho sức khỏe được bổ sung thêm vào sản phẩm gốc để tăng cường giá trị chức năng của chúng. Việc tăng cường này nhằm mục đích lấp đầy khoảng trống dinh dưỡng hoặc cung cấp liều lượng cao hơn của một hoạt chất cụ thể.

• Sản phẩm sữa và sữa hạt: Sữa tươi, sữa hạt hạnh nhân hay đậu nành thường được bổ sung thêm Canxi và Vitamin D để hỗ trợ sức khỏe xương.
• Nước trái cây tăng cường: Bổ sung Canxi, Vitamin C.
• Ngũ cốc ăn sáng tăng cường: Thường được bổ sung Vitamin nhóm B, sắt và kẽm để ngăn ngừa tình trạng thiếu hụt vi chất dinh dưỡng.
• Bơ thực vật tăng cường: Đây là các hợp chất giúp giảm hấp thu cholesterol trong ruột, hỗ trợ kiểm soát mỡ máu.

Sự khác biệt rõ ràng này giúp người tiêu dùng lựa chọn sản phẩm phù hợp với nhu cầu sức khỏe và chế độ ăn uống của mình.

3. Vai trò của thực phẩm chức năng

Vai trò của thực phẩm chức năng không chỉ dừng lại ở việc cung cấp dưỡng chất cơ bản, mà còn đóng vai trò như các tác nhân điều hòa sinh học, tác động trực tiếp lên các cơ chế sinh lý của cơ thể.

3.1. Cung cấp dinh dưỡng thiếu hụt

Thực phẩm chức năng là một công cụ mạnh mẽ trong việc giải quyết tình trạng thiếu hụt vi chất dinh dưỡng. Trên thực tế, nhiều chương trình sức khỏe cộng đồng đã sử dụng thực phẩm tăng cường để giảm thiểu các vấn đề nghiêm trọng. Ví dụ, việc bổ sung i-ốt vào muối ăn đã loại bỏ bệnh bướu cổ tại nhiều khu vực.

Tương tự, việc bổ sung sắt, kẽm hay axit folic vào các sản phẩm bột mì, ngũ cốc đã chứng minh hiệu quả giảm đáng kể tỷ lệ thiếu máu và dị tật ống thần kinh ở trẻ em, đặc biệt là ở các nước đang phát triển.

3.2. Chức năng điều hòa quá trình sinh hóa trong cơ thể

Nhiều thành phần trong thực phẩm chức năng có khả năng điều hòa các quá trình sinh hóa trong cơ thể.

• Chất xơ trong yến mạch giúp điều chỉnh lượng đường trong máu bằng cách làm chậm quá trình hấp thụ đường.
• Men vi sinh trong thực phẩm lên men giúp cân bằng hệ vi sinh đường ruột, điều này không chỉ hỗ trợ tiêu hóa mà còn có ảnh hưởng tích cực đến trục ruột-não, cải thiện tâm trạng và giảm stress.
• Chất dinh dưỡng từ trái cây, rau quả có thể điều chỉnh hoạt động của các enzyme liên quan đến quá trình giải độc của cơ thể.

3.3. Tăng cường khả năng miễn dịch

Một phần lớn vai trò của thực phẩm chức năng liên quan đến việc hỗ trợ hệ thống miễn dịch. Các chất dinh dưỡng như Vitamin C, Vitamin D, Kẽm, và Selen  là các yếu tố vi lượng quan trọng tham gia vào chức năng của các tế bào miễn dịch. Các nghiên cứu chỉ ra rằng, việc duy trì đủ nồng độ các vi chất này giúp cơ thể phản ứng hiệu quả hơn với các tác nhân gây bệnh.

Ngoài ra, sức khỏe đường ruột được tối ưu hóa bởi các men vi sinh có lợi cũng đóng vai trò then chốt trong việc duy trì hơn 70% tế bào miễn dịch của cơ thể.

4. Lợi ích của thực phẩm chức năng

Khi được tích hợp vào một chế độ ăn uống cân bằng, lợi ích của thực phẩm chức năng đối với sức khỏe là vô cùng to lớn, đặc biệt là trong việc phòng ngừa các bệnh mãn tính phổ biến.

4.1. Thực phẩm chức năng ngăn ngừa thiếu hụt dinh dưỡng

Đây là lợi ích của thực phẩm chức năng trực tiếp và dễ thấy nhất. Bằng cách cung cấp một lượng lớn các chất dinh dưỡng quan trọng như vitamin, khoáng chất và chất béo lành mạnh, thực phẩm chức năng giúp lấp đầy khoảng trống mà chế độ ăn uống hàng ngày có thể bỏ sót.

Một chế độ ăn uống đa dạng kết hợp thực phẩm chức năng đảm bảo cơ thể nhận đủ các chất dinh dưỡng cần thiết, từ đó phòng tránh các bệnh liên quan đến thiếu hụt vi chất như thiếu máu do thiếu sắt, hoặc các vấn đề về xương do thiếu vitamin D và canxi.

4.2. Bảo vệ tế bào và ngăn ngừa bệnh mãn tính

Các loại thực phẩm chức năng giàu chất chống oxy hóa đóng vai trò then chốt trong việc trung hòa các gốc tự do có hại. Các gốc tự do này là sản phẩm phụ của quá trình trao đổi chất và các yếu tố môi trường, chúng gây ra tổn thương tế bào, một trong những nguyên nhân gốc rễ của quá trình lão hóa và nhiều bệnh mãn tính.

• Bệnh ung thư: Việc tiêu thụ thường xuyên thực phẩm giàu chất chống oxy hóa đã được chứng minh là làm giảm nguy cơ mắc một số loại ung thư bằng cách ức chế sự phát triển của tế bào bất thường.
• Bệnh tiểu đường: Chất xơ dồi dào trong các loại đậu và ngũ cốc nguyên hạt giúp cải thiện độ nhạy insulin và kiểm soát lượng đường trong máu, từ đó hỗ trợ phòng ngừa bệnh tiểu đường.

4.3. Tối ưu hóa sức khỏe tim mạch và hệ tiêu hóa

Sức khỏe tim mạch: Thực phẩm chức năng chứa nhiều chất có đặc tính chống viêm mạnh mẽ, giúp giảm huyết áp và giảm nguy cơ xơ vữa động mạch. Chất xơ hòa tan trong yến mạch cũng giúp duy trì mức cholesterol ở mức khỏe mạnh.

Sức khỏe tiêu hóa: Chất xơ trong rau, quả, hạt và các chủng men vi sinh trong thực phẩm lên men tạo ra một hệ thống tiêu hóa khỏe mạnh. Chất xơ giúp tăng cường nhu động ruột, ngăn ngừa táo bón, trong khi men vi sinh duy trì sự cân bằng vi khuẩn có lợi, giảm nguy cơ rối loạn tiêu hóa như viêm ruột kết, trĩ và trào ngược axit.

4.4. Hỗ trợ sự tăng trưởng và phát triển ở trẻ em và thai phụ

Một số thực phẩm chức năng được tăng cường các chất dinh dưỡng đặc biệt cần thiết cho các giai đoạn phát triển quan trọng.

• Axit Folic: Việc bổ sung axit folic vào các loại ngũ cốc và bột cho phụ nữ mang thai là một biện pháp y tế công cộng cực kỳ hiệu quả. Axit folic là thiết yếu cho sự phát triển ống thần kinh của thai nhi. Việc đảm bảo đủ lượng có thể giảm tỷ lệ dị tật ống thần kinh từ 50% đến 70%.
• Omega-3, sắt, kẽm và canxi: Những chất dinh dưỡng này cũng đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển nhận thức, hình thành xương và hệ miễn dịch của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ.

Thực phẩm chức năng là một bước tiến quan trọng trong khoa học dinh dưỡng, chuyển từ việc chỉ tập trung vào việc ngăn ngừa thiếu hụt sang việc chủ động tối ưu hóa sức khỏe và chất lượng cuộc sống. Bằng cách tích hợp các loại thực phẩm thông thường giàu dinh dưỡng và các sản phẩm tăng cường một cách khoa học, chúng ta có thể tận dụng tối đa lợi ích của thực phẩm chức năng để tăng cường khả năng miễn dịch, bảo vệ tim mạch, hỗ trợ tiêu hóa và kéo dài tuổi thọ khỏe mạnh.

Tuy nhiên, điều quan trọng là phải tiếp cận các sản phẩm này một cách có ý thức, luôn nhớ rằng một chế độ ăn uống đa dạng, cân bằng, cùng với lối sống lành mạnh, vẫn là nền tảng vững chắc nhất cho một sức khỏe toàn diện.

Xem thêm bài viết khác: Vitamin là gì? Các loại vitamin cần thiết cho cơ thể